فلسفه رقص کوردی

فلسفه رقص کوردی به روایت دیاکونوف
در سال ۶۱۲ قبل از میلاد ، امپراتوری ماد به رهبری هوخشتره ، نینوا را از تسخیر آشوریان که برای مادها همیشه دردسر سازبودند ، درآورد و امپراتوری خود را گسترش داد..
پس از اتمام جنگ ، پادشاه ماد (هوخشتره ) از فرماندهان خود خواست چگونگی جنگ را برای وی به صورت پانتومیم شرحدهند ..
چون بردن سلاح به کاخ پادشاهی ممنوع بود ، برای تشریح جنگ فرمانده اول به جای شمشیر ، از دستمال قرمز رنگی استفاده کردو چگونگی جنگ را برای پادشاه تشریح کرد..
فرمانده اول که همان ( چوپی کیش ) نامگرفت ، دست تمام سربازان خود را گرفت که نماد همبستگی و وفاداری سربازانش بههمدیگر است ..
نخست با رقصی آهسته که امروزه آن را ( گه ریان ) مینامند ، شروع کرد و این یعنی ما جنگ را آهسته شروع کردیم ..
سپس با ( هه لگرتن ) ریتم رقص را تندتر نمود و این یعنی که ما سریعا به سمت دشمن حمله بردیم..
در میان رقص که حماسی ترین رقص تاریخاست ، چندین نوع دیگر وجود دارد از جمله (سه پا ) که یک پا به عقب رفته و سریعا دوپا به جلو برداشته میشود و به این معناست که اگر ما در جنگ یک قدم ، عقب نشینیکردیم ، در نهایت سریعا دو قدم به جلو رفتیم..

همچنین نوعی دیگربه نام ( شه لان شهلان ) در میان رقص کوردی وجود دارد که چوپی کیش پای راستش میلنگد ولی سپس بهیکباره رقص را تند مینماید و این یعنی اگر در جنگ زخمی شدیم ، خیلی زود بهبودیافتیم و باز به سوی دشمن هجوم بردیم..

هوخشتره پادشاه امپراتوری ماد ، فرمانداد که این آیین را در همه ی مراسم ها به ویژه بعد از فتوحات و شادیها به کاربندند تا حماسه ی جنگ و پیروزی امپراتوری ماد، بر دشمنان فراموش نشود..

تاریخچه رقص کوردی (میژوی هه لپه رکی کورده واری)

واژه ؛ هه لپه رکی ؛از کلمه هه لپر به معنی جنبش و تکان و در اصل به معنی حمله کردن است که نمادی از حرکات جنگی است دستمال داشتن رهبر و نفر آخر نشاندهنده برابری بوده و دست همدیگر را گرفتن هم نشانه اتحاد گروه است”ره ش به له ک “یا رقص زن و مرد با هم به معنی مانند برادر و خواهر بودن است . کوبیدن پا بر زمین به این معنی است که این خاک موطن من است…
رقص کوردی از گذشته های دور به یادگار مانده است و چیزی فراتر از رقص عادی می باشدایرانیان به قدمت و غنای تاریخ خود مفتخر هستند.آنان در هر عرصه ای نشان داده اند که پا سدار شا یسته سنت های اصیل و دوستدار ایران و فرهنگ ایرانی اند.مردم خطه کردستان و کرما نشاه و سا یر شهرهای کرد نشین نیز از این خصیصه مستثنی نیستند.رقص های کردی یکی از سنتهای د یرینه و یا د گا رهای ارزشمند آریا یی ها ست.که در میان اکراد همچنان محفوظ ما نده وحتی دررقص های سنتی بعضی از اقوام همجوار همچون آشوری ها تا ثیر کرده است . بی گمان تا ریخچه این حرکات مربوط به هزاره های دوم و سوم قبل از میلاد مسیح است اما تاریخ مشخص و چگونگی ایجاد آ ن در این باره وجود نداردیک کتیبه سنگی در قلعه «هه پیر» وجود دارد که متعلق به هزاره اول قبل از میلاد است . روی این کتیبه تصویریک سرنا و دهلو تعدادی که به نظر می رسد در حا ل اجرای حرکا ت موزون هستند روی سنگ حک شده است این کتیبه کهن سند مهمی در تاریخی بودن این حرکا ت موزون در کردستا ن است . حکیم عمر خیام در نوروز نامه خود مینویسد” فریدون کرد “روزی که ضحا ک را اسیر کرد و ایران را از شر او نجا ت داد مردم آن را جشن گرفتند . واین مهم دلیل دیگری بر یکپا رچگی آن مردم و جشن دسته جمعی در میا ن آنا ن می با شد .حرکا ت “هه لپه رکی” در چها ر نوع مراسم عرفا نی مذهبی شا دی و عروسی عزا و غم اجرا می شود .اما رقص های فولکلور کوردی عبارتند از :چه پی یا چوپی- سی پی – روینه – گه را نه وهکه مخصوص شکا ک است .دووپی یی- داغه که ویژه کردستان ترکیه است .گه ریان – پشت پا – فه تاح – فه تا پاشایی- خانه میری -سی جار – شه لان -زه نگی – و چه مه ریواما فلسفه این حرکا ت شکل بخصوصی که این “هه لپه رکی “دارد.این رقص به صورت دسته جمعی انجام می شود و در دست نفر اول که به عنوانرهبر و پیشوای گروه و نفر آ خر “چوپی “دستمالی است که به جای شمشیر استفاده می شود و نظم و انضباط گروه را هم بر عهده دارد .امروزه به علت پیشرفت و پیچیدگی در سبک زندگی از دستمال سفید به جای شمشیر و سپر استفاده میشود همان طور که ذکر شد از دستمال سفید بیشتر استفاده می شود که نشانه صلح و آشتی با اقوام دیگر است . چنانکه می بینیم در اکثر پرچم های جهان رنگ سفید وجود دارد .دستمال داشتن رهبر و نفر آخر نشاندهنده برابری بوده و دست همدیگر را گرفتن هم نشانه اتحاد گروه است”ره ش به له ک “یا رقص زن و مرد با هم به معنی مانند برادر و خواهر بودن است . کوبیدن پا بر زمین به این معنی است که این خاک موطن من است. هورای هنگام مراسم در حین حرکات به منظور ترساندن دشمن است . نشستن در هنگام رقص نشانه تسلیم برای جمع منفور است .یکسری مقا م ها هم وجود دارند که در این مراسم استفاده میشوند .هوره که از نظر لغوی از واژه خور به معنای خورشید گرفته شده مورد استفاده گاتو های زرتشتی و در مراسم راز و نیاز با خداوند بوده است.خا نه میری که مخصوص خوانین بوده که آنرا در پشت بام ها به سبک آرام وملایمی برگزار می کردند تا باعث سر و صدا در خانه نشود .رقص “هه لپه رکی” در مناطقی مثل چهار محال بختیاری و ترکمن صحرا و غیره انجام میشود ولی در این مناطق علاوه بر دستمال چوب بازیهم دخیل است . یک نوع رقص دیگر هم بنام خنجر در ترکمن صحرا وجود دارد که به دوران پیش از اسلام بر میگردد.از دور که به دسته هه لپه رکی نگاه میکنیم آنرا به صورت یک زنجیره جوش خورده می بینیم .احساس همه افراد در نفر اول ” سرچوپی ” جمع و برجسته میشود . گاهی دیده می شود در بعضی مناطق تیر اندازی می کنند یا با یک خنجردر میدان بازی می کنند . یا فریاد میزنند و یا دستمال قرمز را تکان میدهند که بی شک این همه نشانه بر افراشتن پرچم است.در چه مه ری که در هنگام غم و مرثیه انجام میشود افراد شرکت کننده تفنگ به دست می گیرند و یا خنجر به کمر می بندندعمر و قدمت هه لپه رکی و چه مه ری خیلی زیاد است و مربوط به چند سال قبل و یا مربوط به یک منطقه خاص و یا یک فر د خاص نبودهبلکه مربوط به دوره ای است که تسلط هنری توانسته است آنرا به تمام جامعه کل حاکم کند . در ارتباط با این تسلط هم می توان یک تسلطعمومی مذهبی بر خلق این نوع هه لپه رکی را داشت چون این حرکات هماهنگ و متحد در هه لپه رکی سر بر داشتن به طرف آسمان همه با هم نشانه یک گونه پرستش را به خاطر می آورد . حرکات هماهنگ و دسته جمعی پا ها مخصوصا” در هه لپه رکی سحاپییا ” ره پا ” مخصوصاً کار کشاورزی را به یاد می آورد که مردم را شخم زدن زمین هاکشت و کار و در یکجا ماندن و ایجاد روستا و شهرک و شهر ها را میخواند.

رقص کوردی

رقص کوردی (به کوردی هەڵپەڕکێ، Govend)، بخشی از آیین‌های نمایشی کردها است که بصورت گروهی و به شکل حلقه‌ای نا کامل مرکب از رقصندگان زن و مرد (گەنم و جۆ = گندم و جو) در حالیکه پنجه دست هایشان به هم گره خورده است و از چپ به راست در حرکت هستند اجرا می‌شود.
اولین نفر سمت راست گروه که با دستمالی در دست وظیفه هدایت و هماهنگ کردن حرکت بقیه رقصندگان را به عهده دارد و سرعت و ریتم و شور رقصندگان بستگی به هدایت او دارد را در زبان بومی سَرچُوپی کِش (به کوردی: سەر چۆپی کێش) و آخرین نفر گروه که در منتهی‌الیه سمت چپ حلقه قرار دارد و او نیز مسئولیت مشابهی دارد را گاوانی می‌نامند.

تاریخ دقیقی برای پیدایش و شکل گیری این رقص نمی‌توان تعیین کرد اما در کاوش‌های باستانی که در مناطق کردنشین انجام شده است می‌توان نمونه‌هایی از این رقص را بر روی سفالینه‌های پیش از تاریخ مشاهده کرد. رقص‌های کوردی اشکال متنوعی دارند ولی بطور کلی از دو دسته رقص‌های غنایی و رقص‌های رزمی تشکیل شده است. گونه‌ای دیگر از رقص‌های عرفانی نیز در برخی مناطق کردستان رایج بوده که مشخصاً نمی‌توان ریشه آن را کوردی دانست. که اجرای آن به دو صورت فردی (سَما = سماع) و گروهی ذِکر انجام می‌شود.

نحوه رقصیدن

معمولاً بهترین رقصنده (زن یا مرد) نقش رهبری گروه سَرچٌوپی کِش را به عهده می‌گیرد و اولین نفر حلقه رقصندگان است. او باانجام ماهرانه حرکات نمایشی توسط دستمالی که در دست راست خود دارد و نیز به کمک اصواتی هیجان انگیز و گاهی با کلام ضمن افزودن بر هیجان رقصندگان مسئولیت تنظیم سرعت و ریتم حرکت گروه را بر عهده می‌گیرد. قرار گرفتن در این نقش جذابیت فراوانی دارد و رقصنده را در موقعیت بهتری نسبت به مابقی گروه قرار می‌دهد. سرچوپی کش گاهی برای ایجاد نشاط بیشتر می‌تواند از حلقه رقص جدا شده و با توجه به تبحر خویش حرکات نمایشی فردی نیز انجام دهد. بقیه گروه در حالیکه دست هایشان رو به زمین و در امتداد دو پهلویشان قرار دارد پنجه در پنجه رقصندگان مجاور ایجاد حلقه‌ای پیوسته می‌کنند. مطلوب ترین حالت قرار گرفتن رقصندگان بصورت (گندم و جو) یا به عبارتی یک زن و یک مرد بصورت یک در میان است. گاوانی آخرین رقصنده گروه است که هرچند نقش زیادی در ایجاد ریتم و نشاط رقص دارد اما کمتر کسی راغب به قرار گرفتن در این نقش است.

انواع رقص کوردی
به تناسب مناطق مختلف کردستان اشکالی از رقص‌های محلی نیز وجود دارد که در نحوه حرکت دستها و پاها و نیز شکل حرکت گروه با هم تفاوت چشمگیری دارند. شاخص ترین این رقص ها اکثراً در دسته رقص‌های غنایی قرار دارند.

رقص دو دستماله
در شکل غنایی رقص و برای افزودن بر شور رقصندگان و ناطران معمولاً رقصنده اول سَر چُوپی با دو دستمال رنگی به انجام حرکات نمایشی فردی می‌پردازد و توانایی و تبحر خود رادر رقص به نمایش می‌گذارد. به این نوع رقص دو دستماله می‌گویند که بیشتر در منطقه کرمانشاه رواج دارد.

گَریان
گَریان (به کوردی: گهڕیان، به معنی گشتن است) دارای دو شکل روستایی و شهری می‌باشد که تفاوت‌هایی در ریتم دارند. این رقص نرم و آهسته و باظرافتی خاص شروع شده و به تدریج ریتم سریعتری می‌یابد. معمولاً در فاصله دو رقص سریع و برای استراحت رقصندگان اجرا می‌شود و بیشتر شکلی نمایشی از راه رفتن است. این رقص، رقصندگان را برای رقص‌های پر تحرک تر بعدی آماده می‌کند، تقریباً در کل مناطق کردنشین ملودی این رقص شکلی یکسان دارد. نخستین حرکت با پای چپ آغاز می‌شود و حرکت پای دیگر همزمان با سر ضرب‌های دهل و با ریتم دو تایی موسیقی عوض می‌شود.

پشت پا
پشت پا به مراتب ریتم سریعتری نسبت به گه‌ریان دارد و در بیشتر مناطق کردنشین مخصوص مردها می‌باشد رقص پشت پا همان‌طور که از نامش پیداست انسان را به هوشیاری و به کار گیری تجارب می‌خواند تا مبادا شخص در زندگی از کسی پشت پا بخورد.

هَلگرتن
هَلگرتن (به کوردی: ههڵگرتن) این رقص بسیار پر جنب و جوش و شاد اجرا می‌شود. ریتم تند ملودی مخصوص این رقص هر گونه کسالت و خمودی را نفی کرده و بر اهمیت نشاط و هدفمندی در زندگی تاکید دارد.

فتاح پاشایی
فتاح پاشایی ملودی این رقص در سر تا سر کردستان به شکلی یکنواخت و با ریتمی تند اجرا می‌شود و بیانگر انسانی است که به شکرانه کسب موفقیت‌ها و استفاده از نعمت‌های خداوندی خوشحالی خود را به نمایش گذاشته‌است.

لب لان
رقص لب لان با ریتمی نرم و آهسته پس از فتاح پاشا اجرا می‌شود و می‌توان در آن لزوم تنوع در زندگی را مشاهده کرد، پس از اجرای پر جنب و جوش رقص‌ها گریان، پشت پا، هلگرتن و فتاح پاشایی به ضرورت، رقصندگان لب لان می‌رقصند تا کمی استراحت کرده و تجدید قوا کنند رقص لب لان در واقع انسان را از غلبه احساسات زودگذر نهی کرده، وی را پس از طی مرحله ضروری شور و مستی به قلمرو تفکر دور اندیشی و باز نگری رهنمون می‌سازد در این رقص، شرکت کنندگان آرامش خاصی را احساس می‌کنند.

چَپی
چَپی (به کوردی: چه‌پی، به معنای از چپ می‌باشد) ملودی این آهنگ با وزن دوتایی اجرا شده و در بیشتر مناطق کردنشین تقریباً به یک شکل اجرا می‌شود. در رقص چپی قسمت چپ بدن تحرک بیشتری یافته و از خمودگی خارج می‌گردد، در منطقه کرمانشاه بیشتر خانم‌ها از این رقص استقبال می‌کنند.

زَنگی یا زَندی
در این رقص رقصندگان یک قدم به جلو گذاشته و سپس یک قدم به عقب می‌روند و این حالت تا پایان ادامه می‌یابد در این رقص ضرورت احتیاط، دوراندیشی و تجزیه و تحلیل عملکرد از جانب انسان به تصویر کشیده می‌شود، در واقع در این رقص سنجیده گام برداشتن تبلیغ می‌گردد.

شَلایی
رقص شَلایی گونه‌ای رقص نمایشی – رزمی است که رقصندگان پاهای خود را به حالتی لنگان حرکت می‌دهند. این رقص را می‌توان تراژدی شکست دانست در این رقص قدم ها نا استوار و پاها کمی شکسته و خم برداشته می‌شوند تا شکست در برابر چشمان حضار ترسیم گردد. این رقص از گونه رقص‌های رزمی است و بیانگر شکست از دشمن و طلب عفو از مردم به شکلی نمادین است.

سه جار
رقص سه جار (جار= بار) با ریتم آرام شروع و سپس بر سرعت حرکات افزوده می‌شود. در آن سه حرکت پا در سه حرکت به جلو وجود دارد.

خان امیری
رقص خان امیری نیز با ریتمی تند همراه است و در آن دستی از هم باز و در بالا قرار می‌گیرد و حلقه‌ای بازتر و فراخ‌تر می‌سازد و بیشتر تناسبی است بین حرکت دست‌ها و پاها این رقص که در آن گونه‌ای خودنمایی و غرور خانی نیز دیده می‌شود تداعی‌گر پیروزی است.

سه پایی
سه پایی (به کوردی:سێ پێیی) رقصی است با ریتم سریع که در منطقه مکریان مانند مهاباد، سردشت، پیرانشهر و بوکان و تکاب رایج است.

ـــــــــــــ
توضیح :
ایگور میخائیلوویچ دیاکونوف (به روسی: И́горь Миха́йлович Дья́конов)؛ (متولد ۳۰ دسامبر ۱۹۱۴، پتروگراد – درگذشت ۲ می ۱۹۹۹، سنت پترزبورگ) خاورشناس روسی در زمینه بین‌المللی، یکی از بهترین پژوهشگران در زمینه مطالعات تاریخ باستان خاور نزدیک بود.
تاریخ ماد نام کتابی است دربارهٔ تاریخ قوم ماد به قلم مورخ شهیر ایگور میخائیلویچ دیاکونوف ای.م.دیاکونوف که اولین بار ترجمهٔ فارسی آن در سال ۱۳۴۵ در تهران بچاپ رسید و تا سال ۱۳۸۰ شش بار تجدید چاپ شده‌است. شرح حال مؤلف در کتاب تاریخ ماد چنین است: ایگور میخاییلویچ دیاکونوف متخصص فقه‌اللغه و تاریخ خاور باستانی و کارمند ارشد موزه ارمیتاژ و استاد علوم تاریخ و عضو افتخاری انجمن آسیایی سلطنتی بریتانیا و صاحب تألیفات فراوان در تاریخ مشرق کهن و فقه‌اللغه و زبانهای اکدی و سومری و اورارتویی و غیره که در شعبهٔ انستیتوی اقوام آسیایی فرهنگستان علوم شوروی سابق در لنینگراد مقام ارجمندی دارد شایستهٔ دست زدن به این کار پر ارج بوده‌است.